कम्प्यूटर सर्भर एक केन्द्रीय कम्प्युटर प्रणाली हो जसले नेटवर्कमा धेरै ग्राहकहरूलाई साझा सेवाहरू प्रदान गर्दछ। यो जडान गरिएका डिभाइसहरूमा यसले डेटा, एप्लिकेशन र सेवाहरू व्यवस्थापन गर्ने, स्टोर गर्ने र वितरण गर्ने काम गर्छ ।
कम्प्युटर नेटवर्कमा दुई वा सो भन्दा बढी सहभागीहरू हुन्छन् । तिनीहरूमध्ये कम्तिमा एकले क्लाइन्टको रूपमा काम गरिरहेको हुन्छ र अर्कोले सर्भरको रूपमा काम गरिरहेको छ।
चाहे त्यो डेटा-हेभी वेबसाइटहरू होस्ट गर्ने होस् वा कुनै विभाग (department )को लागि साझा ड्राइभ (shared drive) सेटअप गर्ने होस् वा प्रत्येक मिनेटमा हजारौं प्रश्नहरू मिलाउने होस् , सर्भरहरूले होस्टिंग गर्ने र प्रोसेसिङ् धेरै चाहिने कामहरू गर्न प्रमूख भूमिका निर्वाह गर्छ ।
सर्भरहरूले नेटवर्क उपकरणहरू र प्रणालीहरू (networking devices and systems) लाई पर्याप्त स्रोतहरू प्रदान गरेर इन्जिनहरूलाई शक्ति दिने काम गर्छ ।
कम्प्युटर सर्भरले के काम गर्छ ?
हुन त आवश्यक सफ्टवेयरहरू चलाउने कुनै पनि कम्प्युटरले सर्भरको रूपमा काम गर्न सक्छ । तर पनि, सर्भर भन्नाले सामान्यतया तीव्र र उच्च-शक्ति भएका मशिनहरु (high-powered machines)लाई ईङ्गित गर्छ जसले ईन्टरनेटबाट डेटा तान्ने र ठेल्ने (push and pull) काम गर्छ ।
धेरै कम्प्यूटर नेटवर्कहरूले विशेष कार्यहरू ह्यान्डल गर्ने एक वा बढी सर्भरहरूलाई सपोर्ट गर्दछ। यसमा जडान हुने ग्राहकहरूको नेटवर्क जति ठूलो हुन्छ वा डेटा जति धेरै हुन्छन् , त्यति नै धेरै खास सर्भरले खास भूमिका खेल्ने गर्दछ ।
सर्भर एक विशेष कार्य ह्यान्डल गर्ने सफ्टवेयर हो। यद्यपि, यस सफ्टवेयरलाई सपोर्ट गर्ने पावरफूल हार्डवेयरलाई पनि सर्भर नै भनिन्छ। किनकी सयौं वा हजारौं क्लाइन्टहरूको नेटवर्कलाई ह्यान्डल गर्ने सर्भर सफ्टवेयरलाई पावरफूल हार्डवेयर चाहिन्छ जुन कम्प्युटरभन्दा बढी क्षमतावान हुन्छन् ।
सर्भर कहाँ-कहाँ प्रयोग हुन्छ त ?
सामान्यतया: सर्भर अहिलेको कम्प्युटरको क्षेत्रमा प्राय:जसो सबैतिर प्रयोग हुन्छ । खासगरी नेटवर्कको क्षेत्रमा ।
अब हामी कम्प्युटर सर्भरले कहाँकहाँ कस्ता-कस्ता कामहरू गर्छन् भन्ने बुझाउनको लागी केही महत्वपूर्ण उदारहणहरू दिन्छौँ जसले तपाईँलाई योसम्बन्धी जिज्ञासाहरू मेटाइदिन्छ ।
- क्लाइन्ट सर्भरहरू: यसले क्लाइन्ट मेसिन वा अन्य मेसिनबाट आउने सबै रिक्वेष्टहरू पूरा गर्न मद्दत गर्दछ।
- एप्लिकेशन सर्भरहरू: यसले डाटाबेस सर्भर र क्लाइन्ट मेसिन बीच समन्वय गर्ने काम गर्छ ।
- वेब सर्भरहरू: यसले डिस्कबाट फाइल लोड गरेर वेब ब्राउजरहरूमा स्थिर सामग्री प्रदान गर्दछ। जब प्रयोगकर्ताहरूले नेटवर्कमा आफ्नो ब्राउजरमा कुनै पनि वेबसाइट खोल्ने प्रयास गर्छन् तब HTTP को प्रयोग गरेर सबै डाटा ब्राउजर र सर्भर बीचमा आदानप्रदान गर्ने काम यसले गर्छ।
- डेडिकेटेड सर्भरहरू: कुनै खास काम वा क्लाइन्टको आवश्यकता पूरा गर्न डिजाइन गरिएको सर्भर हो यो । उदाहरणका लागि: वेबहोस्टमा वेबसाइटहरू चलाउनको लागि प्रयोगकर्ताले सर्भर र इन्टरनेट जडानहरूको लागि शुल्क तिर्नुपर्छ। यो अवस्थामा यो सर्भरले त्यो बाहेक अन्य काम गर्दैन।
- एफ.टि.पि सर्भर: यो “फाइल ट्रान्सफर प्रोटोकल” को छोटो रूप हो । यसले धेरै कम्प्युटर प्रणालीहरू बीच सुरक्षित रूपमा फाइल ट्रान्सफर गर्छ ।
- फाइल सर्भरहरू: यसले फाइलहरू सेभ (save) र वितरण (distribute) गर्न अनुमति दिन्छ जसकारण ग्राहकहरू र प्रयोगकर्ताहरूलाई सर्भरमा भएका फाइलहरू शेयर गर्न मिल्ने हुन्छ। फाइल सर्भर हार्डवेयर मा रीड र राइट स्पीड (read and write speed) अधिकतम हुन्छ ।
- प्रिन्ट सर्भरहरू: प्रिन्ट सर्भरले विभिन्न सफ्टवेयर एप्लिकेशनहरू, नेटवर्किङ डिभाइसहरू वा अन्य कम्प्युटरहरूका प्रिन्टरहरू कन्ट्रोल गर्न मद्दत गर्दछ। मुख्यत: यो सर्भर ठूला अफिसहरूको लागि प्रयोग गरिन्छ जहाँ प्रिन्ट धेरै गर्नुपर्छ । प्रिन्टर सर्भरले तपाइँको कम्प्युटरबाट प्रिन्ट सम्बन्धी निर्देशनहरू (instructions) प्राप्त गर्दछ र चाहिने प्रिन्टरहरूमा पठाउँछ।
- डिएनएस सर्भरहरू: “डोमेन नेम सर्भर” लाई छोटो नाम दिईएको यसले आइपि एड्रेसको डाटाबेस तिनको होष्टनेम (hostname) सङ्गै विस्तार गर्ने काम गर्छ। DNS सर्भरहरूमा, विशेष सफ्टवेयर प्रोग्राम सञ्चालन गर्न साथै तिनीहरू उपयुक्त प्रोटोकलहरूको मद्दतले एकअर्कासँग कनेक्ट गर्न मद्दत गर्छ।
- डेटाबेस सर्भरहरू: यसले ग्राहकहरूलाई SQL रिक्वेष्टहरू सर्भरमा मेसेजको रूपमा पठाउन दिन्छ र अन्तमा तपाईंलाई चाहिएको आउटकम नेटवर्कमा आउँछ।
- लिष्ट सर्भरहरू: यसले इमेल लिष्टहरू विस्तार गर्नको लागि सबैभन्दा राम्रो काम गर्छ । यिनिहरूले सार्वजनिक रूपमा खुला अन्तरक्रियात्मक छलफलहरू प्रस्ताव गर्ने, घोषणाहरू, न्यूजलेटरहरू वा विज्ञापनहरू प्रदान गर्ने इत्यादी काम गर्छन् ।
- मेल सर्भरहरू: यसले LAN, WAN र इन्टरनेट मार्फत कर्पोरेट नेटवर्कहरूमा सबै इमेलहरू पठाउन र भण्डारण गर्न मद्दत गर्दछ।
- अनलाइन गेमिङ सर्भरहरू: यसले संसारभरका दशौँ हजार गेमरहरूलाई जोड्ने काम गर्छ । सामान्यतया यसले प्राय: गेमिङ डेटाहरूमा पहुँच माग्छ र बाह्य सर्भरहरूको सहायतामा आफ्नो काम गर्छ ।
यि बाहेक पनि अन्य कम्प्युटर सर्भरहरू टन्नै छन् । जस्तै च्याट सर्भर, फ्याक्स सर्भर, ग्रुपवेयर सर्भर, आइआरसि सर्भर, ओपनसोर्स सर्भर, प्रोक्सी सर्भर, क्लाउड सर्भर, एनटिपि सर्भर, लिनक्स सर्भर, मनिटरिङ् सर्भर लगायतका थुप्रै सर्भरहरू छन् । तिनले आफ्नो नामले जनाएजस्तै खासखास कामहरू गर्छन् ।