केही शताब्दि बित्यो मानिसहरुका अनेक खाले अधिकारहरुको बारेमा चर्चा, आन्दोलन, विद्रोह र लडाईँ भएका । एक्काइसौँ शताब्दिमा बिलकुलै नवीन अधिकारको बारेमा चर्चा हुन थालेको छ केही वर्षदेखि । डेटाको गोपनीयताको अधिकार ।
“डेटाको अधिकार मानव अधिकार हो” भन्ने मूल नारा सहित बनाइएको डक्युमेन्ट्री द ग्रेट ह्याकको बारेमा हामीले केही समय अघि चर्चा गरेका थियौँ ।
त्यो फिल्म हेर्दा पनि तपाईँलाई थाहा हुन्छ कि तपाईँको डेटा कस्ता कुराहरुमा दुरुपयोग हुनसक्छ भनेर । साथै डेटा गोपनीयताको महत्व पनि ।
हामी यो लेखमा डेटाको गोपनीयता भनेको के हो ? यसको महत्व र यसलाई कसरी सुधार गर्ने भनेर चर्चा गर्नेछौँ ।
डेटाको गोपनीयता भनेको के हो ?
डेटाको गोपनीयता भनेको मानिसहरूले आफ्नो व्यक्तिगत जानकारी कसरी सङ्कलन गर्ने, व्यवस्थित गर्ने र यसमा पहुँच भएका कम्पनीहरूद्वारा साझा गर्ने भन्ने कुराको नियन्त्रणमा रहेको सिद्धान्त हो।
डिजिटल युगमा डेटा गोपनीयता को अवधारणा सामान्यतया महत्वपूर्ण व्यक्तिगत जानकारी सम्हाल्ने कुरालाई बुझाउँछ, जसलाई व्यक्तिगत रूपमा पहिचान योग्य जानकारी (Personally Identifiable Information) र व्यक्तिगत स्वास्थ्य जानकारी (Personal Health Iinformation) पनि भनिन्छ।
डेटा गोपनीयताले कसरी डेटालाई सापेक्षिक महत्त्वको आधारमा सम्हाल्नुपर्छ भन्नेसँग सरोकार राख्छ।
तपाईंले आफ्नो परिचय दिंदा अपरिचित व्यक्तिसँग आफ्नो नाम बताउँदा तपाईंलाई कुनै आपत्ति नहोला तर त्यहाँ अन्य जानकारीहरू पनि हुन्छन् जुन तपाईंले बताउनुहुन्न गर्नुहुन्न कम्तीमा तपाईँहरुबीच परिचय नबाक्लिएसम्म।
उदाहरणका लागि, तपाईंले सम्भवतः आफ्नो सामाजिक सुरक्षा नम्बर, मेडिकल रेकर्डहरू, ब्याङ्क खाता र क्रेडिट कार्ड नम्बरहरू वा संवेदनशील जानकारीहरू, जस्तै तपाईंको पूरा नाम, ठेगाना, र जन्ममिति सार्वजनिक गर्नुहुन्न।
नयाँ ब्याङ्क खाता खोल्नुभयो भने त झन् आजकाल केवाइसि फारम भर्दा अनेकाअनेक तीनपुस्ते विवरण समेत भर्नुपर्ने हुन्छ । साथै थुप्रै जानकारीहरु त्यसमा तपाईँले दिनुपर्ने हुन्छ जसलाई ब्याङ्कले गोपनीय राख्छ भन्ने कुनै ग्यारेन्टि हुँदैन ।
कुनै व्यवसायको लागि त झन् डेटा गोपनीयता यसको कर्मचारी र ग्राहकहरूको PII भन्दा बाहिर जान्छ। यसले कम्पनीलाई सञ्चालन गर्न मद्दत गर्ने जानकारी पनि समावेश गर्दछ, चाहे यो स्वामित्व अनुसन्धान र विकास सम्बन्धी डेटा होस् वा वित्तीय जानकारी जसले कसरी आफ्नो पैसा खर्च र लगानी गरिरहेको छ भनेर देखाउँछ।
डेटा गोपनीयताको महत्व
तपाईँ पक्कै पनि आफ्ना सारा डेटाहरु सजिलै कुनै तेस्रो पक्षको हातमा पुगोस् भन्ने चाहनुहुन्न होला । जस्तै तपाईँका स्वास्थ्य सम्बन्धी वा आर्थिक डेटा गलत हातमा पुग्यो भने त्यसको व्यापक दुरुपयोग हुनसक्छ । यसको किन महत्व छ भन्ने कुराको चर्चा गरौँ ।
१. पहिचान चोरीबाट सुरक्षा
डेटा गोपनीयता कायम राख्नाले तपाईंको व्यक्तिगत जानकारीको सुरक्षा गर्न मद्दत गर्दछ, पहिचान चोरीको जोखिम कम गर्दछ। अपराधीहरूले चोरीको डेटा प्रयोग गर्न तपाईंको प्रतिरूपण (impersonate) गर्न, जालसाजी खाताहरू खोल्न वा तपाईंको नाममा विभिन्न अपराधहरू गर्न सक्छन्। डेटा गोपनीयता कम गर्ने उपायहरूले त्यस्ता घटनाहरू हुन गाह्रो बनाउँछ।
२. वित्तीय सुरक्षाको सुरक्षा
आफ्नो वित्तीय डेटा गोप्य राखेर तपाईंले आफ्नो ब्याङ्क खाता, क्रेडिट कार्ड, र अन्य वित्तीय सम्पत्तिहरूमा अनाधिकृत पहुँचको सम्भावनालाई कम गर्नु सक्नुहुन्छ। यसले वित्तीय धोखाधडी र पैसाको सम्भावित हानिलाई रोक्छ।
३. व्यक्तिगत र व्यावसायिक प्रतिष्ठा जोगाउन
गोपनीयता उल्लङ्घनले प्रतिष्ठालाई क्षति पुर्याउन सक्छ। डाटा गोपनीयता कायम राख्दा संवेदनशील जानकारी, जस्तै व्यक्तिगत सन्देशहरू, फोटोहरू, वा गोप्य कार्यसम्बन्धी डेटा सुरक्षित रहन्छ र अनधिकृत खुलासाबाट सुरक्षित रहन्छ भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्दछ।
४. लक्षित विज्ञापन र खतरापूर्ण ट्र्याकिङबाट बच्न
तपाईंको डेटा यदी पर्याप्त रूपमा सुरक्षित छैन भने कम्पनीहरू र विज्ञापनदाताहरूले लक्षित विज्ञापनहरू पठाउन वा तपाईंको अनलाइन व्यवहार ट्र्याक गर्न यसलाई सङ्कलन र दुरुपयोग गर्न सक्छन् । तपाईंको डेटा गोपनीयताको सुरक्षाले तपाईंले शेयर गर्ने जानकारी र तपाईंले सामना गर्नुहुने विज्ञापनहरूमा नियन्त्रण कायम राख्न मद्दत गर्दछ।
डेटाको गोपनीयता कसरी सुधार गर्ने?
डेटाको गोपनीयता सकेसम्म कसरी कायम राख्ने र सुधार गर्ने भन्ने कुरामा आजका सबै मानिसहरुले सचेत रहन आवश्यक छ किनकी अबको पुस्ताको प्राय: कामहरु र सूचनाहरु डिजिटल दुनियाँमै हुन्छ ।
यद्यपी तल दिइएका सबै उपायहरु अचुक हुन्छन् भन्ने ग्यारेन्टि त छैन तर यी सबै ज्यादै शक्तिशाली छन् जसले तपाईँको डेटालाई सकेसम्म सुरक्षा प्रदान गर्छन् ।
- सामाजिक सञ्जाल, मेसेज एपहरु र इमेलहरूमा पोस्ट गरिएका संवेदनशील जानकारीहरूमा ध्यान दिनुस् ।
- विशेष गरी वास्तविक समय (real-time) मा जानकारी उपलब्ध गराएर तपाईले बारम्बार जाने ठाउँहरू सार्वजनिक नगर्नुस् ।
- तपाईंले प्रयोग गर्नुहुने अनलाइन सेवाहरूको गोपनीयता जानकारीको समीक्षा गर्नुहोस् र शंका भएमा, सहायता प्राप्त गर्नुहोस् र/वा आफ्नो खाता बन्द गर्नुहोस् ।
- आफ्नो डिजिटल पासवर्डहरू सुरक्षित र अनुमान गर्न गाह्रो हुने राख्नुहोस् । साथै तिनीहरूलाई प्रत्येक ६ महिनामा परिवर्तन गर्ने प्रयास गर्नुहोस् ।
- सेवाहरूको दर्ता वा एपहरुको इन्सटलेशनमा अनुरोध गरिएको डेटा सावधानीपूर्वक पढ्नुहोस् ।
- अनलाइन किनमेल गर्दा सावधान रहनुहोस्, विशेष गरी कम लोकप्रिय साइटहरूमा ।
- क्याफेहरू, एयरपोर्टहरू र सपिङ मलहरूमा उपलब्ध कम्प्यूटर र सार्वजनिक वाइफाइ नेटवर्कहरू प्रयोग नगर्नुहोस् । यदि तपाइँलाई साँच्चै आवश्यक भयो भने, सुरक्षा बढाउन VPN प्रयोग गर्नुहोस् ।
- तेस्रो पक्षहरूबाट प्राप्त लिङ्कहरूमा क्लिक नगर्नुहोस्, विशेष गरी सकान्दर्भ बिना मेसेजमा ।
- डेटा र सुरक्षा सम्झौताबाट बच्न सधैं आफ्नो अनलाइन उपस्थितिमा प्रश्न गर्नुहोस्।